آنروا یا سازمان امدادرسانی و کاریابی سازمان ملل متحد برای آوارگان فلسطینی در خاور نزدیک نهادی بین‌المللی است که هدف آن ارائه کمک به آوارگان فلسطینی است. قدمت این سازمان که فعالیتش را در نیمه قرن بیستم یعنی سال ۱۹۴۹، یک سال پس از جنگ اول عرب‌ها و اسرائیل، آغاز کرد، به اندازه عمر کشور اسرائیل است.

آنروا در واقع چیزی بیش از یک سازمان امدادرسان است و برای شش میلیون فلسطینی ساکن کرانه باختری، نوار غزه، اردن، سوریه و لبنان به نوعی نقش یک دولت خدمات‌رسان را ایفا می‌کند. البته شاید خود آنروا نیز بخشی از مسئله پیچیده فلسطین و آوارگان باشد و حضور طولانی‌مدت این سازمان بین‌المللی و وابستگی مردم به آن ممکن است به‌نوعی حل‌وفصل نهایی مسئله فلسطین و آوارگان را پیچیده‌تر کرده باشد. با این حال از نظر من، کفه همیشه به سمت کمک به آوارگان سنگین بوده است.

در طول چند دهه گذشته، آنروا همواره به ساکنان شهرهای جایگزین و «موقتی» در قالب اردوگاه‌هایی مانند جبالیا، شاطی، بلاطه و جنین در کرانه باختری و نوار غزه کمک کرده است. اگر آنروا نمی‌بود، میلیون‌ها پناهنده فلسطینی در کشورهای همسایه که به آن‌ها پناه برده‌ بودند، جذب می‌شدند‌ [و هویت فلسطینی خود را کم‌کم از دست می‌دادند]. من در دهه ۱۹۸۰، در زمان تحصیلات آکادمیکم از اردوگاه بقاع در اردن دیدن کردم. در این اردوگاه به لطف کمک‌های آنروا، مردم با وجود کمبود منابع و محدودیت‌های فراوان، سعی می‌کردند با حفظ ارزش‌های فرهنگی و همبستگی اجتماعی، حس جامعه و هویت مشترک را زنده نگه دارند.

در مورد نقش آنروا در گذشته و حال دیدگاه‌های متناقضی وجود دارد که نمی‌توان همه آن‌ها را تایید کرد. برخی بر این باورند که آنروا نقش منفی ایفا کرده است، چرا که فلسطینی‌ها را خارج از سرزمین‌هایشان اسکان داده و با تامین حداقل نیازهای زندگی و فراهم کردن زمینه تحصیل، آن‌ها را از قیام علیه اشغالگر بازداشته است. حتی شماری از ناظران اردوگاه‌های آوارگان فلسطینی که قدمت بعضی از آن‌ها به ۷۵ سال می‌رسد، اردوگاه‌های کار اجباری دائمی توصیف می‌کنند.

امروز اسرائیل با پرده‌برداری از تصمیمش برای انحلال آنروا که زندگی نیمی از فلسطینیان به آن وابسته است، اقدامی مخاطره‌آمیز انجام می‌دهد که بحران بزرگی به همراه خواهد داشت و نشان می‌دهد که دولت نتانیاهو قصد دارد تعداد دیگری از فلسطینی‌ها را از کرانه باختری و نوار غزه به مهاجرت اجباری وادارد. این سناریو نگران‌کننده مرحله جدیدی از جنگ است که جدی‌ترین تهدید برای ثبات منطقه محسوب می‌شود. عملیات طوفان‌الاقصی حماس که جز کشتار، ویرانی و آوارگی فلسطینی‌ها و فراهم کردن زمینه تحقق اهداف اسرائيل دستاورد دیگری نداشت باعث شد اسرائيل با استناد به اینکه امنیت ملی‌اش در خطر است، درصدد پایان دادن به کار آنروا برآید.

سازمان ملل متحد از طریق نهادهایش به میلیون‌ها پناهنده در سراسر جهان کمک می‌کند. تعداد آوارگان فلسطینی ثبت‌شده در آنروا حدود شش میلیون نفر است و که تقریبا برابر با تعداد کل پناهندگان سوری، افغان، ونزوئلایی و اوکراینی است. تفاوت آوارگان فلسطینی با سایر آوارگان این است که اتباع کشورهای دیگر ممکن است روزی به سرزمینشان بازگردند، اما بازگشت فلسطینی‌ها به سرزمین‌ها و شهرک‌هایی که از آن‌ها آواره شده‌اند، بعید به نظر می‌رسد. در کشورهای دیگر، جنگ بر سر قدرت و نظام سیاسی است، در حالی که نزاع فلسطینی‌ها سر زمین و هویت است.

آنروا برای فلسطینی‌ها نقش یک سرپرست بین‌المللی را ایفا می‌کند؛ اما اسرائیلی‌ها بر این باورند که این سازمان علاوه بر نان، به فلسطینی‌ها مشروعیت (شامل حق بازگشت و حق  تشکیل دولت) هم می‌بخشد و به همین دلیل مصمم است که این سازمان بین‌المللی را از بین ببرد.

از آغاز جنگ غزه، اسرائیل کارزاری به راه انداخت مبنی بر اینکه آنروا برای حماس کار می‌کند و حماس از این سازمان برای مقاصد نظامی‌ استفاده می‌کند. همچنین اعلام کرد که ۱۲ تن از کارمندان آنروا به حماس وابستگی دارند و از برخی ساختمان‌های این سازمان استفاده نظامی می‌شود. اسرائیل با این اتهام‌ها توانست برخی حامیان بزرگ مالی این سازمان را به توقف کمک متقاعد کند.

پرسشی که مطرح می‌شود، این است که چگونه می‌توان این نهاد امدادرسان مهم را که سالانه حدود ۱.۵ میلیارد دلار کمک برای حمایت از پناهندگان فلسطینی جمع‌آوری می‌کند، از فروپاشی نجات داد؟ به‌ویژه اینکه بیشترین کمک‌های مالی به این سازمان که از ایالات متحده (۲۵۰ میلیون دلار در سال) تامین می‌شد، به دلیل اتهام های اخیر، به حالت تعلیق درآمده است.

حذف آنروا می‌تواند عواقب خطرناکی به‌ دنبال داشته باشد: میلیون‌ها پناهنده قدیمی و جدید بدون حمایت باقی می‌مانند که این امر به ناآرامی‌های سیاسی منجر می‌شود و احتمال ظهور گروه‌های مسلح افراطی را افزایش می‌دهد. علاوه بر این، این وضعیت به‌طور بالقوه باعث خواهد شد تا جابه‌جایی و آواره کردن میلیون‌ها فلسطینی دیگر از غزه و کرانه باختری تسهیل شود.

اسرائیل می‌خواهد همان طور که حماس را از بین برد، آنروا را هم نابود کند. دولت اسرائيل این اقدام را با تصویب لایحه ممنوعیت فعالیت آنروا در کنست (پارلمان) که تا سه ماه دیگر اجرایی خواهد شد، آغاز کرد. این در حالی است که تاکنون یک سوم تاسیسات آنروا در نوار غزه ویران و بیش از ۲۰۰ نفر از کارکنان آن در جنگ اخیر کشته شده‌اند.

نبرد با اسرائیل برای بقای «آنروا» دشوار خواهد بود، لذا لازم است که برای حمایت از پناهندگان، به‌ویژه آن‌هایی که در داخل کرانه باختری و غزه‌اند، راهکارهای دیگری جست‌وجو شود. راهکارهایی چون ادغام آن‌ها در جوامع میزبان و فراهم کردن برنامه‌هایی برای آموزش و توانمندسازی پناهندگان به‌منظور افزایش مهارت‌های شغلی و ایجاد فرصت‌های شغلی پایدار.

برگرفته از روزنامه الشرق‌الاوسط